Eit land midt i krigen mot narkotika, krigen mot terror og krigen mot kriminalitet.
EKSIL I USA: «Heile rettssystemet signaliserer fiendtleggjering der straffedømde blir definert som fiendar, dei andre, dei farlege», sa strafferettsfilosof Antony Duff då BT intervjua han nyleg. Biletet er frå TV-serien «Megafengselet i Miami» med Louis Theroux. Mannen bak gitteret er Errol Daniels.
Criminal Underground: «Så det er ikkje så mykje igjen av gjengen din då?» spør journalist Louis Theroux varetektsfangen i Miamis største fengsel.
På veggen i den knøttvesle cella heng lappen: «No rap. Fuck da other side».
«Fuck alt eg ikkje står for», seier fangen. «Kva står du for?» spør Theroux». «Gjengmedlemmene mine», svarer fangen: «Criminal underground». Tre av dei i fengsel, to framleis ute.
Sjølv er han sikta for drap i ein narkokrig og reknar med å bli dømt til døden. Han har knivstukke ein medfange i fengselet, hugsar ikkje lenger kven.
Fuck da other side
Det er den klassiske historia frå TV-seriane om det svarte USA: Guten som veks opp hjå bestemor, den kriminelle faren som berre er heime når han skal banke sonen, rus og vald. Gjengen smuldrar, livet smuldrar, og Theroux stiller det naive spørsmålet, som for å gni det inn: «Det er ikkje mykje igjen?»
«Nei», svarer den 32 år gamle mannen. Han har gulltenner, tatoveringar oppover halsen, svart lue på hovudet og handjarn. Han ser ned i golvet og ein kan knapt ane svaret. «Eg er ikkje med i gjengen lenger uansett. Men den er alt eg står for».
Tysdag kveld gjekk andre og
siste del av serien «Megafeng-selet i Miami», med den prislønte britiske journalisten Louis Theroux. Den vart først sendt på BBC i mai i fjor, om varetektsfengselet med 7000 fangar som ventar på at sakene deira skal kome opp, med celler der opp til 24 menn er stua saman døgnet rundt, med ein slåstkultur som minner meir om dyrs enn om menneske.
«Vi er forbrytarar, vi er vondskapsfulle udyr», seier mannen med det opplagde namnet Jackson, nyleg flytta til ein annan etasje etter å ha slått inn auget til ein medfange. Grunn: Han blotta seg på cella. Han «lost it», hevdar Jackson, som ser uforståande på Theroux når journalisten spør om det ikkje hadde vore betre å tilkalle ein betjent i staden for å slå: Å slå er det han kan, etter ti år i fengsel i New York, to år i varetekt. Slår ein ikkje, får ein ikkje respekt.
Forholda i amerikanske fengsel er godt kjent. Ingen stad i verda er det så mange som ventar på dødsstraff. I Arizona er køane så lange at fangane må bu i telt. Over 50.000 amerikanarar sit i fengsel utan noko utsikt til lauslating. Amnesty og Human Right Watch protesterer jamleg. Før jul presenterte tidsskriftet Pediatrics ein studie som syner at 30 prosent – nær ein av tre – amerikanske 23-åringar har hamna i arresten.
Eksplosiv ungdomskriminalitet og narkokrig på nittitalet får noko av skulda for utviklinga for nulltoleransepolitikken som festa seg, først i rettsvesenet, sidan på skulane. Lærarane har overlate uro i klasseromma til politiet. For mange av barna er det heller ingen oppdragar heime. Og kva gjer ein lærar når barn har med seg rusmiddel og våpen på skulen?
Denne veka skreiv den britiske avisa The Guardian at stadig fleire amerikanske skular har patruljerande politi i korridor-ane. Elevar blir arresterte for å kaste papirfly eller for ikkje å plukke opp søppel frå golvet, ifølgje avisa.
Medan skulane i Bergen innfører PALS, basert på åtferdsprogram først utvikla i amerikanske fengsler, har amerikanarane sjølve tatt det hakket vidare.Prinsippet er det same, negativ åtferd blir loggført av lærarane i Bergen. I USA har hundrevis av skular politi med eigne uniformer som arresterer barn ned til seks år. I 2010 skreiv politiet ut straff og bøter til 300.000 skulebarn i Texas for lovbrot. Mange av dei måtte møte i retten, i det einaste vestlege landet i verda der 13-åringar kan bli fengsla på livstid.
Tristessen er djup og kanskje ikkje fruktbar, men også alt som finst
«Vi har kriminalisert alminneleg barneoppførsel», seier ein advokat til The Guardian. Ho representerer 12 år gamle Sarah, diagnostisert med bipolar liding og åtferdsproblem. Sarah hamna i arresten etter å ha spraya seg med parfyme. Medelevane hennar hadde ropt etter henne at ho stinka.
Og har ein først hatt foten inne i amerikansk rettsvesen, er det vanskeleg å vaske ut spora. Den som er registrert med bøter, får ikkje støtte til å gå på college eller universitet.
I november i fjor frigav den amerikanske advokatforeininga, American Bar Association, ein database med svimlande 38.000 straffebestemmingar for menneske som har vore i klammeri med politiet. I to av tre amerikanske statar kan ein arrestasjon vere nok til å nekte deg å leige husvære eller få fagbrev, ein praksis som er under debatt.
I mai i år vil staten Massachusetts setje i verk ei lov som vil avgrense arbeidsgjevars rett til informasjon om tidlegare korte fengselsstraffer blant dei tilsette. Samstundes hardnar kampen om i det heile tatt å kome seg ut på arbeidsmarknaden.
I varetektsfengselet i Miami sit dei som ikkje aner kva slags straff dei skal kome til å
måtte betale. Prisen dei har betalt i livet er allereie for høg. «Det er ei lette for meg å vere her», seier ein 21-åring med utsikter til 40 år i fengsel til Louis Theroux: «Livet mitt er for mykje smerte.»
«Du har kanskje sett slåsting på TV», spør fangen Jackson den storaugde journalisten: «Dette er ikkje TV. Dette er røyndom. Og i denne røyndomen slår vi».
Då serien vart vist på BBC 2
i fjor, fekk Theroux kritikk for
å ha reist til Miami utan agenda: «Alt han etterlet seg er ei kjensle av lite fruktbar tristheit», skreiv The Guardians meldar.
Tristessen er djup og kanskje ikkje fruktbar, men også alt som finst. Eller som fengselssjefen sa til journalisten då han ymta frampå at Miami burde fått nytt fengsel:
«Gi meg 600 millionar dollar, så byggjer eg».