Frå no av er det personleg.
ILLUSTRASJON: KATRIN BERGE
Onsdag oppdaga eg at nokon som kalla seg Kjærleiken hadde byrja å følgje meg på Twitter. Ikkje kva som helst kjærleik, synte det seg, men kjærleiken til språket mitt, til nynorsken.
«Det gjer vondt å høyre at @SVKristin kanskje skal gjere om på nynorskopplæringa», er første meldinga vedkommande har sendt ut i verda. Ikkje meir enn det. Ingen protest, ikkje noko forsøk på politisk polemikk eller argumentasjon, berre dette vesle hjartesukket.
Eg kjenner det att. Etter snart førti år som nynorskbrukar er det ikkje kamp att, om det noko sinne har vore kampvilje. Nynorsken taper, nynorsken blir strupa, norsklærarar vil gjerne sleppe å undervise i sidemålet. Karrieresenteret på universitetet oppmodar studentar om å skrive søknad på bokmål – om dei vil ha jobb. På Frekhaug, i nynorskkommunen Meland, står bokmålsforeldre på for å kvitte seg med nynorsk som hovudmål fordi dei trur det er ei ulempe for borna deira om dei blir nøydde til å skrive nynorsk. Og kven ønskjer å leggje kjeppar i vegen for borna?
Argumenta for å halde seg med i hovudsak eitt skriftmål, blir stadig tydelegare og meir snusfornuftige. Ein dag tok eg meg sjølv i å riste på hovudet over Norsk Målungdom, som ville lage eit salig styr av at mjølkereklamen var på bokmål. «No får dei gi seg», tenkte eg. Kor viktig er det om det står melk eller mjølk? Smaken er vel den same?
Kor viktig er det om det kjem porno på nynorsk, skilt på nynorsk, brukarrettleiingar på nynorsk? Mykje ville ha vore enklare om ein kunne bli samde om eitt skriftspråk.
Kor viktig er det om det står melk eller mjølk?
Så sit eg der på morgonmøte i redaksjonen og diskuterer ei betent sak då det kjem frå ein av sjefane rundt bordet: «Det er vel berre nynorskdebatten som fører til like mykje irrasjonell argumentasjon som dette».
Eg ser rundt meg – der sit det berre bokmålsskribentar. Eg ser ned i bordflata: det er meg det blir snakka om. Og eg kjenner at det set seg i magen – igjen: Eg tek det personleg.
Når Kristin Halvorsen snakkar om nynorsken og ungdomsskuleelevane, tek eg det personleg. Når Kristin Clemet – ein meiningsytrar eg har stor respekt for – skriv at no må vi ta inn over oss at vi er blitt eit multikulturelt samfunn, at folk er negative til nynorsk og at fagtrengselen i skulen gjer det naudsynt å prioritere, tek eg det personleg. Når ein tvitrar skriv forakteleg og kunnskapslaust om den kvite privilegerte etnisiteten(!) nynorskingen, tek eg det personleg.
Språket er personlegdomen min, identiteten min, det skinet eg ser verda gjennom. Står noko verkeleg på spel, kan eg aldri skrive «spill». Leiken er aldri lek, kjærleik aldri kjærlighet og saknet alltid mykje sterkare enn savn. Då eg flytta til Stavanger for å byrje på vidaregåande skule og kunne byte til bokmål, var det allereie for seint: Klangen i det nynorske hadde etsa seg inn i kroppen saman med kolsvarte stjernehimlar og granitt.
Eg valde det aldri, eg valde det aldri bort, og eg veit – dessverre – at eg dermed også har gitt frå meg mogleg definisjonsmakt og høve til å kommunisere breiare.
Det veit allepressefolka i Oslo som har konvertert til bokmål: Harald Stanghelle og Knut Olav Åmås i Aftenposten og tidlegare Olav Versto i VG, mellom andre. Før dei kom til topps i dei store medieverksemdene, skifta dei alle skriftspråk. I Oslo er det berre i NRK ein kan klatre heilt opp i leiinga og framleis vere tydeleg nynorskbrukar, som Einar Førde var.
Då nyhenderedaktør i TV 2, sunnmøringen Jan Ove Årsæther, nyleg skreiv kronikk i Dagens Næringsliv på nynorsk, kjendest det difor som ein klapp på skuldra, eit lite signal om at vi er fleire.
Men hadde det vore slik om eg ikkje var oppteken av språk frå eg var fire år og las alle Bokklubbens barn sine bøker omsett til nynorsk då eg vaks opp?
Eg tvilar på det, eg ville ikkje hatt noko å tape på å skifte slik dei fleste unge jentene som reiser frå bygdene gjer straks dei er ferdige med ungdomsskulen. Difor denne resignasjonen: Kjærleiken til eit norsk som går breibeint mellom vokalar og konsonantar, eit språk som kan vere audmjukt og larmande, er ein sørgmodig kjærleik for ei tapt sak.
Eg kan ikkje sverge på at eg aldri kjem til å gi tapt for snusfornuften og byte skriftspråk, men eg insisterer enno på eit «eg» og ikkje eit «jeg». At det kostar får eg att i gleda over å kunne ha eit utanfråperspektiv, der eg samstundes kan kvile i språket til nokre av dei største forfattarane Noreg har.
Ein av dei – Jon Fosse – skreiv ein gong:
«Det er ikkje så mykje meir å seie enn at eg er her no eingong. Og det same gjeld nynorsken. Både eg og nynorsken er her no eingong, av ulike og kanskje til dels uforståelege grunnar».
Og den dagen eg ikkje er her lenger, vil eg ønskje ei gravferd og ingen begravelse.