HVEM ER NORSKEST? Kulturminister Hadia Tajik og Frps Christian Tybring-Gjedde. ARKIVFOTO: MORTEN UGLUM/SCANPIX
Frps Christian Tybring-Gjedde – og hans meir velartikulerte meiningsfelle Jon Hustad – har slått seg saman for å verna om norsk kultur. Fienden er kulturminister Hadia Tajik.
Vi burde kanskje gle oss, men eg er usikker.
For Tybring-Gjedde er norsk kultur 17. mai og pølser. Kulturministeren satsar meir på mors pinnekjøt med kålrotstappe. For Hans Nielsens Hauges fremste talerøyr i dagens Noreg, Jon Hustad, er det vår protestantiske bakgrunn som gjer oss unikt norske.
Det er Luther og reformasjonen i 1537 som gjer oss særeigne. For arven etter Luther har gjort oss flittige og nøysame, og i ein grad som gjer at vi som nasjon aldri har gått konkurs.
Vi set tæring etter næring, som berre er eitt av mange norske ordtøkje som opphøgjer snusfornufta til nasjonal ideologi. Her heime skal det som kjent sparast ifrå loket. Brunost på brødskiva. «Aldri en bestilling med fanfare», som Nils Kjær uttrykte det, då han møtte ein traust venstremann på Theatercafeen.
Men alt på dette punktet blir Hustads nasjonsbilete problematisk. Han er sunnmøring par excellence, og har kanskje tenkt at alle nordmenn er som sunnmøringane.
Men slik er det ikkje. Det oppdaga sunnmøringane då dei var på fiske nordpå. Sunnmøringane gjorde som dei alltid hadde gjort – sette pengane i banken straks det var gjort ein storfangst.
Men dei oppdaga at nordlendingen, når han hadde gjort eit godt kast, sprang på butikken og kjøpte wienerbrød til både seg og dei heime. Då var det fest i stova. Sunnmøringen stygdest over så lettsindig åtfaralag.
Kollega Alf Skjeseth har minna oss om at målstriden, mellom Ivar Aasens landsmål og det såkalla danna talemålet i Christiania, er eit nasjonalt særkjenne i Noreg.
Dei har hatt målstrid i andre land også, det er så, men målstrid med utgangspunkt i Ivar Aasens landsmål er det berre vi som kan rosa oss av. I år er det språkår, 200 år etter at Ivar Aasen vart fødd.
Ja, og norsk målstrid kan vera ein målestav når vi skal jakta på kjernen i det norske, endå om Jon Hustad meiner at «å diskutera kjerne i kultur er å øyda med tida».
Her stod talemålet på bygdene – dei urnorske dialektane – opp mot eit danskpåverka talemål blant dei kondisjonerte i byane.
Eg lever godt med at norsk kultur er i endring
Ivar Aasen skapte eit nynorsk skriftmål av dette dialektale mangfaldet, og lenge gjorde målfolket eit poeng av at landsmålet var meir norsk og nasjonalt høgverdig enn det danskinspirerte riksmålet.
Den diskusjonen er av gode grunnar eit tilbakelagt stadium, men framleis er det daglege skulemålskampar mellom nynorsk og bokmål rundt i landet. Eg har sjølv vore med i den krigen.
Då er det eg kjenner etter – og det blir som ein lakmustest. Kven ville eg, som nynorsking, stolt mest på i kulturministerstolen – muslimen Hadia Tajik eller sunnmøringen Jon Hustad?
Svaret er muslimen Hadia Tajik. Sånn sett er ho så absolutt min kulturminister. Ja, på mange vis er ho meir min kulturminister enn mange av forgjengarane har vore.
Det har med fleire ting å gjera. Ho har nok ein politisk ståstad som eg kan leva med. Der strevar eg meir med Jon Hustad, ein etter eiga utsegn «reaksjonær slask».
Ikkje for det, reaksjonære målfolk har eg måtta leva med i heile mitt vaksne liv. Men Jon Hustad er ikkje målmann. Han er tilbøyeleg til å selja heile nynorsken for ein rett linser.
Meir problematisk er det når Hustad proklamerer at han ikkje har noko forhold til målet han vart fødd inn i, vaks opp med, og som han stort sett brukar.
Nynorsken er ikkje ein del av Jon Hustads identitet. Han byter gjerne nynorsken ut med bokmål, dersom det kan skaffa han ein ekstra lesar eller to. Som god kapitalist vel ein gjerne det som betaler seg best.
Ein kan undra seg over korleis det er mogeleg å vera fødd i Ørsta og ikkje ha noko forhold til skrift- og talemålet på staden.
Men her kan Hustad ha tatt farge av sine ofte brukte referansar, så som hardingen Knut Olav Åmås og vossingen Nils Rune Langeland. Åmås tok smidig og nesten umerkeleg steget over frå nynorsk til bokmål – både i skrift og tale.
Langeland skriv stadig nynorsk. Til gjengjeld har han lagt seg til eit talemål som i NRKs statistikk ville blitt kategorisert som bokmål. Utan at identiteten let til å ha tatt det minste skade. Det er nok i denne gruppa Hustad høyrer heime.
Eg lever godt med at norsk kultur er i endring, og begrip at noko av endringa kjem med innvandrarane. Vi går i fare kvar vi går.
Og berre for ordens skuld – dersom det blir aktuelt, vil eg kjempa like intenst mot sharialover som mot gjeninnføring av Nils Laviks bornerte pietisme.
Det finst ting vi kan klara oss forutan.
Men dersom vi kan samla oss om at målsak og målstrid er ein norsk kjerneverdi, så endar eg på følgjande konklusjon:
Når det kjem til målsaka, har eg meir tru på Hadia Tajik enn på Jon Hustad. Eg har meir tru på ein kvinneleg norsk muslim med pakistansk bakgrunn enn på ein vaskeekte sunnmøring frå Ivar Aasens heimstad.
Oppgåve: Kva seier det om innvandrarar og norske kjerneverdiar?
Drøft!